Foto: André Sjouerman
IN GESPREK MET Robin ELSTAK
Dit is het tweede gesprek in de serie gesprekken over diversiteit in de Nederlandse culturele sector. Tekst: Andy Doornhein, Theaterparadijs.
Robin Elstak (34) is artistiek directeur van TG De Klassieken (voorheen Theatergroep Mangrove). Ze werkt als theater-, televisie en filmactrice en als theatermaker. Robin toert al jaren met bewerkingen van Klassiekers die ze maakt voor het voortgezet onderwijs langs theaters en scholen door het hele land. Daarnaast maakt ze vele bewerkingen van Klassiekers voor een brede doelgroep, waar ze veelal ook zelf in speelt, in de standplaats van het gezelschap, Rotterdam. Daarnaast geeft ze al jaren les bij instanties door het hele land in alle denkbare acteerstijlen en begeleidt ze talent bij hun toelatingen voor de kunstvakopleidingen. Als actrice speelde ze o.a. bij het Onafhankelijk Toneel, Theatergroep Siberia, Theatergroep Drang en Maas TD. Op televisie speelde Robin vaste en gast- (bij) rollen in het eerste seizoen van Celblok H, Het Geheime Dagboek van Hendrik Groen en Mixed Up. Verder speelde ze o.a. gastrollen in Flikken Maastricht, Scent of a Child, Weijers Ontweekt en in de film Mijn avonturen door V. Swchwrm. Ze is getrouwd met cabaretier en acteur Aron Elstak die muzikaal leider bij het gezelschap is.
Aron Elstak wordt niet uitgenodigd voor bijvoorbeeld audities van Soldaat van oranje, waarom is dat toch?
"Ze willen gewoon trouw blijven aan het tijdsbeeld van toen. Toen bestond een studentenvereniging niet uit een gemêleerd gezelschap. Dat is de enige reden die ik kan verzinnen. Maar ik ben het met die reden niet eens."
Op kleur casten
"Zelf cast ik nooit op kleur. Bij ons speelt een Surinaamse jongen gewoon de zoon van een witte vader. Ik heb nog nooit van iemand gehoord dat dat niet klopt. Ik snap best, in bepaalde context, dat je een tijdsbeeld wilt aanhouden, maar bijvoorbeeld in Soldaat van Oranje, denk ik dat het veel gemêleerder kan. Kijk naar de Netflix-serie Bridgerton , daar wordt dat massaal gedaan en daar hoor je niemand over. (Bridgerton gaat over acht hechte broers en zussen van de familie Bridgerton die op zoek gaan naar liefde en geluk binnen de Londense high society). Producenten en theatermakers moeten er misschien nog aan wennen en sommigen zijn ook bang om deze stap te wagen. Want wat gaat het publiek ervan vinden?"
Wordt zo’n vraag dan aan het publiek gesteld?
"Nee, dat denk ik niet, maar ik denk wel, en dit is een behoorlijke uitspraak, dat er heel veel bekrompen Nederlanders zijn die daar wel iets van vinden. Die laten dat ook blijken. Er is toch een deel “elitair” theaterpubliek dat ook een beeld heeft van wat theater moet zijn."
Afspiegeling van de maatschappij
"Inclusie gaat verder dan alleen huidskleur. Ik maak ook voorstellingen voor jongeren. Als je naar een school toe gaat, vind ik dat je met een groep mensen moet komen die een afspiegeling is van de maatschappij, op alle vlakken. Als jij als een wat kleiner meisje bent met héél rood haar, dat daar altijd al iets over te horen krijgt, en je ziet iemand op het toneel waarmee jij je ook uiterlijk kan identificeren, dan heb je het gevoel dat er ook naar jou gekeken wordt. Wat mij betreft gaat inclusie ook over seksuele geaardheid, leeftijd en achtergrond. En dan bedoel ik niet alleen etnische achtergrond, maar ook of iemand uit bijvoorbeeld een stad of een dorp komt. In mijn nieuwste voorstelling WRAAK zitten acteurs uit de randstad en uit de provincie. Het gaat om zoveel meer. Het is fijn als er een afspiegeling van de samenleving op het toneel staat. Als theatermakers hebben wij daar ook een voorbeeldfunctie in. Ook denk ik dat er heel veel makers zijn die hier totaal niet bij stil staan. Dat is best wel schandelijk vind ik."
Casting
"Er wordt, in Nederland, altijd in dezelfde vijver gevist. Dat is wel een beetje de tendens van Nederland qua casting. Niet bezig zijn met ‘Welk beeld wil ik creëren?’ of ‘Wat wil ik bereiken?’. Natuurlijk wil men een goede film of voorstelling maken, maar er wordt niet bij stil gestaan wat een gemêleerde cast allemaal wel of niet kan zeggen. Dat kan, zonder het te benoemen, heel overstijgend zijn. Ik vind het vreselijk dat een Surinaamse jongen nog veel te vaak een generaliserende clichérol toebedeeld krijgt. Dat wordt nog heel vaak gedaan en ik schrik daar echt van."
Te klein aanbod
"Bij audities is het heel erg jammer dat het aanbod van goede spelers, om een inclusieve cast te kunnen creëren, te klein is. Ik ben echt wel zo eerlijk dat je moet gaan voor de beste. Ik vind het heel erg oneerlijk naar je acteurs en naar je voorstelling toe als je moet zeggen: “Maar ja, we willen toch echt nog een meisje van Marokkaanse afkomst”. Dat is trouwens ook een tijd zo geweest, daar heb ik zelf echt hinder van ondervonden. Zo’n jaar of tien geleden werd er gewoon gezegd: “Je bent echt heel erg goed, maar ja, we hebben al een Nederlands meisje”. Je moet gaan voor wie de beste is. De zoektocht naar een heel grote samensmelting van verschillende afkomsten, dat is gewoon nog heel moeilijk."
Opleidingen
"Volgens mij komt dat door de toneelscholen. Als ik het over de HBO kunstvakopleidingen heb zijn er, voor sommige culturen, nog grote drempels. Dat wordt van huis uit ook niet aangemoedigd. Dat is echt een realiteit. Ik heb veel met jongeren gewerkt en die zeggen dan: “ik vind dat acteren echt heel erg leuk, maar mijn moeder zegt dat ik toch maar een echte baan moet zoeken”. Dus ja, de verschillende HBO opleidingen moeten op zoek gaan naar meer kleur in de ruimste betekenis van het woord. Dan moet het straks ook weer niet zo zijn van ‘we hebben die en die afkomst nu en we zijn er’. Nee, als je bijvoorbeeld, zoals wij, met klassiekers werkt, dan ga je ook op zoek naar werk van niet westerse schrijvers. Want als we alleen de westerse stukken blijven zien als de canon waarmee we werken, sluiten we ook weer culturen uit. Betrek dus de afkomst ook in de inhoud van je lessen en wat je maakt."
MBO/HBO
"Op MBO opleidingen is die diversiteit wel groter. Wij werken ook veel met MBO acteur stagiairs. Maar de stap maken om door te gaan naar een HBO opleiding, zonder die aanmoediging vanuit huis, is gewoon erg lastig. Als ik een auditant krijg op MBO niveau, waar ik echt het talent wel in zie, maar die nog niet klaar is voor een grote productie, dan geef ik die kandidaat een plek in workshops etc. om toch dat talent verder te ontwikkelen in de richting van dat HBO niveau. Maar helaas daar is tegenwoordig ook weer steeds minder geld voor. Dat was tien jaar geleden gewoon totaal anders. Het éne talentenproject na het andere was de normaalste zaak van de wereld in Rotterdam. Er was veel meer aandacht voor de ontwikkeling van acteurs die een andere aanvliegroute hadden."
Aanbod
"Negen van de tien grote gezelschappen casten alleen HBO afgestudeerden. Daar zit volgens mij iets wat niet klopt. Iemand kan spelen of iemand kan niet spelen. Natuurlijk, technisch geschoold zijn is fijn, maar het zegt ook niet altijd alles. Dat je verbinding kan maken met wat je doet en met de zaal, is voor mij al voor de helft belangrijker dan een heel goede techniek. Het klopt dat MBO studenten het moeilijker hebben om door een auditie heen te komen. Als je dan ook nog eens een andere afkomst hebt, wordt het soms extra moeilijk. Daarom moet er, wat mij betreft, gestopt worden met dat stempel HBO acteurs. Dat stempel bepaalt niet de waarde. Het is fijn, maar niet alles omvattend. Het jaarlijkse aanbod van acteurs dat al via HBO opleidingen op de markt komt, is groot. Maar ook daar geldt dat de vijver waaruit de grote gezelschappen vissen zo beperkt is. Niet alle studenten die van de academie in Maastricht komen, krijgen werk. Wat ik nu ga zeggen is misschien heel gewaagd, maar waarom gaat ITA niet eens gewoon een open casting houden? Ze zouden verrast worden door wat daarop af zou komen."
Subsidies
"Wat het ook lastig maakt, is dat vanuit de fondsen diversiteit wordt opgelegd met het aanvragen van een subsidie. Ik durf wel te zeggen dat, op dit moment, bij de meeste fondsen het grootste speerpunt is dat je inclusief moet casten. Dan gaan we heel erg ons best doen om te bewijzen dat we inclusief zijn. Volgens mij streven we daarmee ons doel voorbij. Je ziet dan ook met regelmaat dat er wordt gekozen voor meer inclusiviteit in plaats van, we kiezen voor de beste. Natuurlijk komt daar dan ook weer commentaar op. Dan wordt er geroepen, die zit alleen maar daarin omdat…..en dat vind ik dan heftige uitspraken. Soms kan je er zelfs niet omheen dat het ook werkelijk zo is, maar het wordt zo sterk van boven opgelegd. Nu betekent inclusief veel kleur en dat klopt natuurlijk niet."
Culturele revolutie
"We staan, bij wijze van spreken, aan de vooravond van een revolutie. Ik zie het gelukkig ook op televisie. Bi-culturele stellen zijn niet meer weg te denken uit reclames tegenwoordig. Maar toch hoor ik dan om mij heen: “Ja hoor, er is weer “black and white” gecast”. Het valt nu mensen nog op, maar het gaat niet lang meer duren dat niemand er meer bewust mee bezig zal zijn. Daarom vind ik dat subsidie of een projectplan beoordelen op hoeveel verschillende culturen in een cast zitten ook niet de juiste manier. Ik moet mij op dit vlak, zeker ten opzichte van de vrije producenten, continu bewijzen. Ik blijf strijden op diversiteit en inclusiviteit op alle fronten. Ik vind seksuele geaardheid ook heel belangrijk omdat jongeren in de zaal zich ook daartoe moeten kunnen verhouden. Daarnaast blijf ik ook strijden dat ik de beste voor de rol kies."
"Soms voel ik wel, zoals nu met WRAAK, met vier witte acteurs en één acteur van half Surinaamse afkomst, de druk van wat zullen mensen hiervan vinden? Ondanks dat het in de hele voorstelling geen betekenis heeft. Er staan gewoon vijf verschillende mensen op de vloer. Met ieder individu kan het publiek zich ook verhouden, want de één lijkt bijvoorbeeld op je vader en de ander zou je zus kunnen zijn. Dan hoop je toch dat mensen niet denken dat ik niet inclusief gecast hebt. Hierdoor kan ik best met mezelf in de knoop komen. Dus ik blijf zeggen, maak wat je wilt maken, want je hebt een bepaalde urgentie om dit verhaal te willen vertellen. Deze mensen heb je daarbij nodig."
Stigmatiseren
"Ik ben mij ook bewust dat je moet oppassen om niet te gaan stigmatiseren. In WRAAK speelt Aron, in één van zijn rollen, een straatschoffie. Hij had zich voor deze rol een straataccent aangemeten. Hierdoor werd het een heel grappige jongen, dus je kocht dit accent helemaal. Na wat veranderingen werd deze rol wat heftiger en toen zei ik “Ja, nu moet wel dat accent weg, want ik wil dit karakter niet linken aan een bepaalde cultuur of groep”. Ik ben mij daar dus wel bewust van. Het accent was grappig en ik weet zeker dat de jongeren in de zaal het fantastisch zouden vinden. Maar ik wil gewoon niet het stempel krijgen dat ik stigmatiseer. Ik hoop echt dat wij aan de vooravond staan en dat die revolutie komt en dat het gewoon zover is dat we mensen mogen casten. En dat het heel normaal is dat de éne keer er heel veel kleur in zit in een cast en de andere keer wat minder."
Reactie plaatsen
Reacties